Morele dilemma’s in verpleging ‘Weet dat je er niet alleen voor staat’

Kiezen tussen twee kwaden, of twee goeden 

Een moreel dilemma betekent vaak kiezen tussen twee kwaden, of juist tussen twee goeden. Kies je de ene oplossing dan gaat het ten koste van de andere. De tijd die je aan de ene patiënt besteedt, kun je niet aan de andere besteden. Familie of geliefden van een patiënt maken soms keuzes die medisch misschien niet de beste zijn. En te veel bezoek – hoe belangrijk ook voor de patiënt – moet je soms direct de deur wijzen, omdat anderen hun rust nodig hebben.

Het goede doen

Morele dilemma’s horen bij het werken in zorg en welzijn. In de verpleging, maar ook in sectoren als de geestelijke gezondheidszorg en maatschappelijk werk. Voor veelvoorkomende kwesties heeft elke zorginstelling protocollen en best practices, maar er blijven genoeg kwesties over waarbij je snel moet handelen. Of waarbij je je thuis nog afvraagt: heb ik het juiste gedaan? Gebrek aan tijd, mensen en middelen kan ervoor zorgen dat je vaker voor beslissingen komt te staan die je liever niet maakt. Je wilt de patiënt en je team niet in de steek laten, maar moet ook over je eigen rust en gezondheid waken. Soms weet je wat het beste is voor de patiënt, maar ben je niet in staat om het te doen. Komt dat vaak voor, dan kan je werkplezier en motivatie afnemen. Of word je minder gevoelig voor de nadelige gevolgen van een dilemma. Daarom is het belangrijk om je bewust te zijn van mogelijke dilemma’s en hoe hiermee om te gaan.

In gesprek

Verpleegkundige Esmee de Graaf (29) werkt nu zeven jaar bij het Meander Medisch Centrum in Amersfoort. Ze weet nog goed dat een patiënt bij haar aangaf niet meer te willen leven, maar dit niet tegen haar familie durfde uit te spreken. Wat doe je dan?  
 
‘De mevrouw zou een impactvolle ingreep moeten ondergaan, en ik kon nog niet inschatten of ze daar bang voor was en daarom deze wens uitsprak, of daadwerkelijk niet meer wilde leven. Elke ochtend bespreek je met de arts wat er gebeurd is in de nacht, dus gaf ik gelijk bij hem aan wat er was voorgevallen. We zijn toen samen, met een maatschappelijk werker, met de patiënt gaan praten en hebben voorgesteld een familiegesprek te houden. In zo’n familiegesprek wordt er overlegd met de patiënt zelf, de arts, een contactpersoon van de familie en de zorgcoördinator. Ook kun je daar een geestelijk verzorger bij betrekken.’

Veranderde er na dat gesprek iets voor de patiënt?  

‘Absoluut. Tijdens het gesprek bleek dat de patiënt vooral heel erg bang was voor de ingreep, ze zou een pacemaker krijgen. Het hielp haar enorm dat nog een keer duidelijk werd uitgelegd wat de precieze bedoeling was van de ingreep en wat de gevolgen zouden zijn. Dit zie ik vaker: patiënten die bang zijn of niet goed begrijpen wat er gaat gebeuren, maar dat niet durven zeggen. Dat gaat dan wringen. Ik probeer daarom altijd alert te zijn op hoe een patiënt reageert als een arts iets uitlegt. Als ik merk dat iemand het niet helemaal kan volgen, loop ik na mijn ronde nog even terug om te vragen of iemand alles wel begrepen heeft.’

Online informatie 

Esmee heeft gemerkt dat patiënten steeds mondiger zijn geworden door alle online informatie die binnen handbereik is. Daardoor ontstaan er geregeld discussies over behandelplannen en mogelijkheden. ‘Wanneer een patiënt zelf een ander idee heeft over zijn behandeling, omdat-ie daarover op Google heeft gelezen, is het belangrijk dat de arts blijft uitleggen waarom bepaalde keuzes worden gemaakt. Anders ontstaat er onvrede.’ 

Pijnlijke dilemma’s 

Dilemma’s zijn soms ook heel pijnlijk, voor zowel de zorg- en welzijnsmedewerkers als de patiënt of cliënt. Esmee vertelt: ‘We behandelden een keer een patiënt die strenggelovig was en die op korte termijn zou overlijden. Hij had veel pijn en wij wilden hem uiteraard verlichting geven met pijnmedicatie. Maar omdat de patiënt dacht dat hij niet in de hemel terecht zou komen en zondig was geweest in zijn leven, verdiende hij geen pijnmedicatie, vond hij, en weigerde hij dat. Je kunt iemand niet onder dwang medicatie geven, zolang diegene daar beslissingen over kan nemen, en hij was heel helder en duidelijk in zijn keuze. Uiteindelijk hebben ze hem op het allerlaatst, toen de meneer niet meer aanspreekbaar was en zichtbaar ernstig leed, toch wat pijnmedicatie gegeven. Het werd onmenselijk.’  

Praten en delen 

Hoe ga je om met morele dilemma’s? Een ding werkt zeker: praten en delen. Zorg altijd dat je open in gesprek blijft over wat je ervaart, bij jezelf en bij de patiënt, en wat in deze situatie goede zorg is voor de patiënt en zijn omgeving. Esmee: ‘Wij organiseren regelmatig een moreel beraad. Onder begeleiding van een klinisch ethicus bespreken we hoe je met moeilijke situaties omgaat. De oplossing ligt erin dat je met elkaar praat. En dat je een dilemma niet alleen hoeft op te lossen.’