tips

Zorg tijdens ramadan: 'Heb kennis, toon begrip en wees betrokken'

Veel islamitische zorg- en welzijnsmedewerkers vasten deze ramadan-maand, maar ook veel patiënten doen mee. Dat kan voor ingewikkelde situaties zorgen. Hoe zorg je voor patiënten die aan de ramadan meedoen? 'Behandelingen moeten medisch én religieus verantwoord zijn.'

Fatima Malki weet uit ervaring dat de ramadan een ingewikkelde periode kan zijn voor patiënten en hun behandelaars. Ze werkt als verpleegkundig specialist interne geneeskunde bij het Amsterdams medisch centrum Jan van Goyen.

Wat maakt zorg tijdens ramadan complex? 

‘Patiënten willen vaak meedoen aan de ramadan (of denken daarin geen keuze te hebben), maar aan vasten kleven medische risico’s. Het lichaam kan anders op medicatie reageren, mensen kunnen hun medicatie vergeten omdat hun ritme is veranderd en er kunnen complicaties optreden door hoge bloedsuikerwisselingen.’ 

Weten patiënten van de vrijstellingen voor het vasten?

'Niet altijd. Patiënten eisen soms van zichzelf dat ze proberen te vasten. Terwijl hun religie ruimte laat, zieken vrijstelt van deelname (zogeheten tijdelijke of permanente dispensatie). Op de polikliniek kan dat voor ingewikkelde situaties zorgen, vooral wanneer patiënten met een chronische aandoening (door medicatie) weinig klachten ervaren. Die denken mogelijk zonder problemen te kunnen vasten.'

Kennis is key, zegt Fatima. ‘Pas wanneer patiënten weten wat de Koran wel en niet voorschrijft, kunnen ze de adviezen van hun behandelaars goed in overweging nemen.’ Fatima heeft daarom diverse projecten met imams opgezet. ‘Samen met hen hebben we voorlichtingsvideo’s gemaakt en -bijeenkomsten georganiseerd. We hebben imams gevraagd om, wanneer de ramadan eraan komt, informatie over vrijstelling mee te nemen in hun vrijdaggebed. Als arts kun je je patiënt ook informeren, maar dan moet je die kennis wel hebben. Ook op dat terrein hebben we veel werk verricht.’  

'Begrip en betrokkenheid zijn altijd belangrijke waarden in de zorg, ze zijn extra waardevol in de ramadan.'

Hoe kunnen zorgmedewerkers het beste zorgen voor patiënten die aan de ramadan meedoen? 

'De wens of overtuiging van een patiënt om mee te doen aan de ramadan, zit diep. Als behandelaar moet je op die diepte het gesprek kunnen voeren. De patiënt bewust maken van de risico’s, maar ook betrokken genoeg zijn om te weten hoe belangrijk de ramadan is. Daar moet je begrip voor hebben en het is ook goed om dat te uiten. Begrip en betrokkenheid zijn altijd belangrijke waarden in de zorg, ze zijn extra waardevol in de ramadan.'

Hoe ga je om met patiënten of cliënten die jou discrimineren?

Als een patiënt of cliënt nare opmerkingen maakt over je huidskleur of je hoofddoek, wat doe je dan? Onderzoeker en adviseur Diversiteit & Inclusie Hanan Nhass geeft een paar praktische tips.

Lees meer

Moeten zorgmedewerkers tijdens ramadan naast medische afwegingen ook religie meewegen in behandelplannen? 

'Ja, maar met een belangrijke "maar": de medische afwegingen wegen het zwaarst. Dat gezegd hebbende, moeten in deze periode adviezen medisch én religieus verantwoord zijn. Als je als zorgmedewerker op beide vlakken zorgvuldige afwegingen maakt, en ook aan de patiënt vertelt dat je op die manier tot je advies bent gekomen, waarderen ze dat enorm en help je ze goed.'

Tips voor zorgprofessional

Als patiënten aan de ramadan meedoen:

  • Maak voordat de ramadan begint, de ramadan bespreekbaar met je patiënt. Neem zelf het initiatief daarvoor.  
  • Heb begrip voor hun situatie: de culturele en persoonlijke druk om mee te doen aan de ramadan kan groot zijn, net zoals het religieuze belang dat zij erbij hebben. Uit dat begrip ook. 
  • Weet wat de Koran voorschrijft en waar het juist ruimte laat: maak patiënten bewust van vrijstellingen.  
  • Wijs patiënten op bestaand voorlichtingsmateriaal in hun eigen taal.  
  • Als de patiënt besluit mee te doen aan de ramadan, maak dan samen een aangepast medicatieschema en spreek af om dit na één week te evalueren. Maak ook alvast een afspraak voor na de ramadan, om te evalueren en het reguliere medicatieschema te hervatten. Leg de ervaringen vast in het medisch dossier van de patiënt.